KASARNA U NOVOM PAZARU IZ 1872. GODINE

Novi Pazar, podignut sredinom XV veka, bio je zamišljen kao baza za dalja turska osvajanja. Zbog toga je jedan od prvih objekata ovoga grada bio vojni logor, tako označen u nekim izvorima. To je prvobitno bilo vojno utvrđenje, uglavnom, drvene konstrukcije i bilo je locirano u središnjem delu grada, na onom prostoru koji se sada označava kao Gradski park, dakle, na desnoj strani reke Raške, nekoliko stotina metara pre ušća Jošanice u Rašku.

Najkatastrofalniji rat u istoriji Novog Pazara bio je veliki ili bečki rat (1683-1699). Tada je Novi Pazar stradao do te mere da od njega nije ostao “ni kamen na kamenu”. Nove političke prilike nastale tokom i posle pomenutog rata nalagale su obavezu za izgradnju novih i bezbednijih utvrđenja. Zbog toga je na mestu ranijeg, drvenog, izgrađeno novo i veliko vojno utvrđenje od kamena čiji su ostaci očuvani do naših dana.

Kameno utvrđenje u Novom Pazaru zidano je 1692. godine. Tako je to registrovao Gliša Elezović na osnovu carskog dokumenta – salaname (Gliša Elezović, Turski spomenici, knj. l, sv. l, str. 908) Međutim, sudeći po metalnoj ploči sa natpisom i godinom koja se i danas čuva na severnom bastionu tvrđave, ona je izgrađena 1718. godine.

Vojno utvrđenje ili Gradska tvrđava građena je po svim propisima i zahtevima izgradnje te vrste objekata. Imala je tri velika višeugla bastiona sa tri udarne strane i dve osmougaone visoke kule motrilje prekrivene ćeramidom. Svi ti objekti bili su povezani zidom, a oko tvrđave su izgrađeni duboki kanali ili hendeci koji su bili ispunjeni vodom. U samom utvrđenju nalazilo se više objekata za smeštaj vojnika i, obavezno, džamija namenjena vojnicima. U prvom svetskom ratu, kada su austro-ugarske snage okupirale Novi Pazar, izgrađena je, unutar Gradske tvrđave, mala katolička crkva-kapela za potrebe njihove vojske. Crkva je posle drugog svetskog rata bila zapuštena, a definitivno je nestala negde šezdesetih godina.

Od Gradske tvrđave ostala su tri bastiona, jedna kula motrilja (druga je porušena za vreme prvog svetskog rata a nalazila se uz severni bastion) i deo zida koji je povezivao severni bastion sa kulom motriljom. Uspomena na postojanje kanala oko tvrđave očuvan je u nazivu Hendek za prostor koji se graniči sa tvrđavom sa istočne strane.

Gradska tvrđava u Novom Pazaru vrlo dobro je odigrala ulogu koja joj je namenjena. U kriznim momentima stanovništvo grada se sklanjalo u nju i tako uspevalo da preživi razne neprilike.

Poznato je da je prva polovina XIX veka karakteristična po brojnim ustancima, nemirima i bunama protiv turskih vlasti. To je nalagalo Turskoj da gradi nove, modernije, prostorno veće kasarne u kojima se moglo smestiti mnogo više vojnika nego što je ranije smeštano po gradskim tvrđavama U tome treba tražiti razloge što je i u Novom Pazaru izgrađena nova Vojna kasarna, koja se i danas tako zove i služi u iste svrhe. Ona je locirana na severnoj periferiji Novog Pazara, na Vojničkim livadama. Deo od toga zove se Malo groblje. Inače i na delu prostora gde je izgrađena kasarna bilo je muslimansko groblje i tu je pronađen znatan broj nišana.

Današnja Vojna kasarna izgrađena je 1872. godine, o čemu postoje dokumenti koje je koristio Gliša Elezović (Gliša Elezović, citirani rad). To je vreme sultana Abdul Aziza (1861-1876). U dokumentu o završenoj izgradnji označen je datum, a u opisu Kasarne stoji da je “od tvrdog materijala, u kojoj se može smestiti tri bataljona pešadije i jedna baterija topdžija kao i dve kule za municiju”.

Odgovor na pitanje zašto je baš u Novom Pazaru građena kasarna 1872. godine nije teško dati. U to vreme su mnoge balkanske zemlje, pre svega Srbija i Crna Gora, bile slobodne, iako će se ta formalnost obaviti koju godinu kasnije na Berlinskom kongresu (1878), pa je Novi Pazar, koji se tada nalazio u Sandžaku, postao granični grad. Trebalo ga je u takvim prilikama što više obezbediti jer je upravo novopazarski Sandžak igrao izuzetnu stratešku ulogu, kao nikada ranije, u igri evropskih država. Zbog toga se na Berlinskom kongresu raspravljalo o novopazarskom sandžaku u vidu posebne, dvadeset i pete tačke.

U vreme izgradnje Vojničke kasarne na Vojničkim livadama, u Novom Pazaru je građena crkva Svetog Nikole, vrlo velikih dimenzija, i njena izgradnja je završena upravo 1872. godine, (o čemu govori natpis iznad centralnih ulaznih vrata) godine izgradnje Vojničke kasarne Crkva je samo delimično živopisana, ali se u njoj čuva ikonostas, delo izvesnog majstora Daskalovića, koji se smatra jednim odnajlepših ikonostasa XIX veka u Srbiji. Sve do izgradnje crkve Sv. Nikole u našem gradu, kao gradska crkva služila je Petrova crkva na periferiji grada, jedna od najstarijih očuvanih crkava na južnoslovenskim prostorima. Crkva Sv. Nikole locirana je u Varoš mahali, znači u onom delu grada gde je živelo srpsko stanovništvo.

Vredno je pažnje zapisati i ono što se u narodu pričalo vezano za izgradnju crkve Sv. Nikole. Ranije se, kod starijih Novopazaraca-Srba, moglo čuti da su tu crkvu gradili Turci. Crkva je građena dok su turske vlasti bile na ovim terenima i turskim zakonima je bila dozvoljena izgradnja crkava, posebno ako su postojali temelji neke ranije crkve. Zbog toga su se tu neki pojmovi pomešali, a istina je u sledećem. Tereni na kojima je izgrađena Vojnička kasarna bili su vlasništvo crkve. Njih su turske vlasti otkupile i dale saglasnost da se novcem dobijenim za otkup crkvenog zemljišta izgradi crkva u gradu.

Dodajmo ovome da su Vojničku kasarnu i crkvu Sv. Nikole gradili majstori dovedeni iz Makedonije, iz Debra, pa su ih ovde nazivali Debrani, odnosno Dibrani. Jedan od njih se tada oženio Novopazarkom, ostao da živi u ovom gradu i sadašnji novopazarski Dibrani njegovi su potomci.

AUTOR

EJUP MUŠOVIĆ