Bosanski Srbi su nastali od Bošnjaka

U pisanim izvorima naziv Bošnjak, za dotadašnje stanovnike Bosne koji su se zvali Bošnjacima, prvi put se spominje 1440. godine. Naime, prilikom posjete bosanske delegacije Budimu, radi čestitanja poljskom kralju Vladislavu Varnenčiku, na izboru za kralja Ugarske i Hrvatske, vođa delegacije Bošnjaka izgovorio je rečenicu da su “Bošnjakom isti pradjedovi bili koji i Poljakom”, te da im je “zajednički jezik koji govore “. Od tada pa do polovine 19. stoljeća, za sve stanovnike Bosne upotrebljavao se naziv Bošnjak.

Vjersku strukturu nakon dolaska Osmanlija u Bosni činili su muslimani, katolici i neznatan broj pravoslavaca, pri čemu su Muslimani Bošnjaci početkom 17. stoljeća predstavljali značajnu većinu, tri četvrtine stanovništva, i to pretežno seljaka. Najveći dio pravoslavnog stanovništva tzv. Vlaha, u Bosni su naselili Osmanlije.

O Bošnjacima i ko je živio u Bosni, pisali su Dositej Obradović, Vuk Karadžić, Ilija Garašanin… Uopšte nema historijskih dokaza, da su u Bosni do druge polovine 19. stoljeća živjeli Srbi i Hrvati, za šta je najočigledniji dokaz pisanje Ilije Garašanina – autora velikorpskog srpskog programa „Načertanije“ da u Bosni žive Bošnjaci različitih vjera. Garašanin je 1844. napisao da u Bosni živi jedan narod koji se zovu Bošnjaci. Jedni su „istočnog veroispovedenija, drugi su rimokatoličkog i treći su muhamedanci“.

Da je u to vrijeme u Bosni bilo Srba i Hrvata, Garašanin nebi pisao o Bošnjacima pravoslavne, katoličke i muhamedanske vjere. Sam Garašanin, kada je pravio projekat širenja Srbije, u svojim opservacijama je govorio o proširenju na Bugarsku i Bosnu.

ILIJA GARAŠANIN

Matica srpska je najstarija književna, kulturna i naučna institucija srpskog naroda. Potreba nacionalne homogenizacije, prosvećivanja, kao i izdavanja srpskih knjiga, bili su osnovni razlozi za formiranje ovakvog Društva. Neposredni povod za osnivanje Matice srpske predstavljala je potreba za preuzimanjem Serbske letopisi (kasnijeg Letopisa Matice srpske), tada jedinog srpskog glasila, kome je prijetilo gašenje.

Ovo je najstariji srpski časopis. Pokrenuo ga je 1824. godine Georgije Magarašević. Prva knjiga pod nazivom Serbske letopisi izašla je krajem 1824. godine sa oznakom za 1825. Časopis je uređivan u Novom Sadu, a štampan u Budimu. U prvom broj „Ljetopisa matice srpske“ sa godinom izdanja 1825. piše: “Bošnjaci žive izmeđ Drine, Verbasa, Save, Dalmacie i Hema, čislom (brojem) 450.000; ispovjedaju ili islam; ili su rimokatolici, ili pravoslavni.”

Najstariji srpski časopis „Serbske letopisi“ iz 1825.

Pokojni dr. Novak Kilibarda, nije imao dileme o tome ko su autohtoni stanovnici Bosne. “U Bosni do sredine 19. vijeka niti je bilo Srba, niti je bilo Hrvata, sve su bili Bošnjaci. Najčuveniji guslar Filip Višnjić bio je Bošnjak. On je najbolje prolazio kod aga i begova, uz Bajram im uz gusle pjevao, bio nagrađivan, sve do Prvog srpskog ustanka 1804.

Kakve je pjesme pjevao muslimanskoj publici nije poznato, no morale su to svakako biti muslimanske pjesme, o podvizima čuvenih bosanskih junaka“-konstatuje Kilibarda.

FILIP VIŠNJIĆ

Prvi štampani rad Dositeja Obradovića, srpskog prosvjetitelja je „Pismo Haralampiju“, štampan u Lajpcigu u aprilu 1783. (gotovo 100 godina prije Vuka Karadžića), kao poziv za pretplatu na „Sovjete zdravog razuma“. U obliku pisma jednome prijatelju, tršćanskom trgovcu, Haralampiju (inače pravoslavcu iz Hrvatske), Dositej izlaže da je namjeran štampati za narod jednu knjigu na prostom narodnom jeziku za proste seljake.

Dositej Obradović u „Pismu ljubeznom Haralampiju“ piše ovako: „Ko ne zna da žitelji črnogorski, dalmatski, hercegovski, bosanski, servijski, horvatski (kromje muža), slavonijski, sremski, bački i banatski osim Vla(h)a, jednim istim jezikom govore? Govoreći za narode koji u kraljevstvam i provincijam živu, razumevam koliko grčke crkve, toliko i latinske sledovatelje, ne isključavajući ni same Turke, Bošnjake i (H)ercegovce, budući da zakon i vera može se promeniti, a rod i jezik nikada.

Bošnjak i (H)ercegovac Turčin, on se Turčin po zakonu zove, a po rodu i po jeziku, kako su god bili njegovi čukundedovi, tako će biti i njegovi poslednji unuci Bošnjaci i (H)ercegovci dogod, Bog svet drži. Oni se zovu Turci dok Turci tom zemljom vladaju, a kako se pravi Turci vrate u svoj vilajet otkuda su pro’zišli, Bošnjaci će ostati Bošnjaci i biće što su nji(h)ovi stari bili.“

DOSITEJ OBRADOVIĆ

U propagandi srpstva u Bosni, posebnu ulogu su imali učitelji. U pisanim uputama koje je 1867. godine sastavio i štampao Vaso Pelagić, stajalo je: -Svaki učitelj treba da nauči prvo svoje učenike, a posle svu ostalu varošku dečicu, kada god umeju govoriti: da kad ih kogod upita: što si mladiću ? Pa da mladić na to pitanje odma odgovori:“ Ja sam Srbin.“

VASO PELAGIĆ

Bošnjački katolik fra.Ivan Franjo Jukić (1818 -1857.), koristio je pseudonim Slavoljub Bošnjak. U svom proglasu 1848. godine je zapisao: “Mi Bošnjaci njekad slavni narod sad jedva da smo živi nas samo kao očenutu glavu od stabla slavjanskog gledaju priatelji naukah i žale nas….

Vrime je da se i probudimo od dugovične nemarnosti; dajte pehar, te carpite iz studenca pomnje mudrost, i nauk; nastojte da najpred naša serca očistimo od predsudah, fatajmo za knjige i časopise, vidimo što su drugi uradili, te i mi ista sredstva poprimimo, da naš narod prosti iz tminah neznanstva na svitlost isitne izvedmo.“

FRA IVAN FRANJO JUKIĆ

Termin “bosanski Srbi” se javlja tek polovinom 19-tog stoljeća, kada organizovane grupe političkih misionara (finansiranih od strane Srbije), ulaze u Bosnu i počinju svoj rad na iskorjenjivanju termina Bosnjaci kod bosanskih pravoslavaca. U tim aktivnostima je bio najaktivniji Teofil (Bogoljub) Petranović, koji je sredinom 19-tog stoljeća, oko sebe okupio skupine propagandista koji su zalazili po bosanskim selima i zaseocima i govorili Bošnjacima pravoslavne vjeroispovijesti „da je vrijeme da se prestanu identificirati kao Bošnjaci, i da se, na osnovu zajedničke religije, počnu identifikovati kao Srbi.

Bogoljub Petranović, njegovo je svešteničko ime bilo Teofilo, 1862. godine šalje se u Sarajevo sa zadatkom da izvrši posrbljavanje Bosne.

Bilo mu je rečeno: najlakše ćemo srbizirati pravoslavce, malo teže katolike i najteže muslimane. On je bio sedam godina i ne znam da je ikada ijedan emisar imao toliko sredstava da to uradi. U tih sedam godina, oni koji su bili pravoslavci jednostavno su počeli da prihvataju srpski identitet.

Akademik Abdulah Sidran konstatuje da je to bio ozbiljan i mudar srbijanski državni program. -Oni su tada prvo osnivali udruženja s ciljem da se ukine pogrdno ime Vlah, a onda se događa da srpska pravoslavna crkva, ima to zapisano kod velikog historičara Vladislava Skarića, u praksi sprovodi posrbljavanje Bosne.

Seljaci pravoslavni dolaze u Sarajevo, da prodaju svoje proizvode na pazarni dan, i tu na malti, to je bio naziv za punktove ili neku vrstu carine na ulazu u grad, čekaju ih po zadatku pravoslavni popovi koje je regrutovao Petranović. I popovi pitaju seljake:“Šta si Ti“? Oni, tako piše Skarić, odgovaraju:“rišćanin ili pravoslavni rišćanin.“ Niko pojma nije imao o srpstvu. A, onda mu pop daje dukat i kaže:“Upamti, nisi ti rišćanin, nego Srbin“-kaže akademik Sidran.

ADEMIK ABDULAH SIDRAN

VLADISLAV SKARIĆ

Prema riječima dr. Novaka Kilibarde, koji je napisao predgovor Petranovićevoj knjizi „Srpske narodne pjesme iz Bosne i Hercegovine“, Petranović je bio najplaćeniji povjerenik srbijanske vlade, te je “za vrijeme boravka u Sarajevu od 1862. do 1869. neprekidno širio srpsku propagandu.” Fra Grga Martić, koji je živio u Sarajevu u vrijeme Petranovićevih propagandnih aktivnosti, u svojim „Zapamćenjima“ kaže „da je Teofil Petranović bio glavni organizator srpske propagande u Bosni“.

Po rahmetli akademiku Muhamedu Filipoviću svi ljudi na prostoru Bosne „bili su Bošnjaci, sve dok propaganda iz Srbije nije počela unositi srpsku i hrvatsku nacionalnu svijest u naše pravoslavce i katolike.”

-Nazivati nekoga “bosanskim Srbinom” znači služiti se pojmom stvorenim u 19.stoljeću koji je propagiran političko-misionarskim djelovanjem propagandista plaćenih od Vlade Srbije. Termin “bosanski Srbin”, koji se prvi puta javlja tek polovinom 19 stoljeća, odnosi se na Bošnjake pravoslavne vjeroispovijesti (i dio Vlaha) koji su se na temelju zajedničke religije – a pod znatnim propagandnim pritiskom srpskih političkih propagandista – odrodili od svog Bošnjačkog nacionalnog korpusa (i dijelom Vlaškog segmenta) i asimilirali u srpski nacionalni korpus.

Po svim historijskim i civilizacijskim pravilima, današnji bosanski Srbi bi sebe nacionalno trebali deklarisati kao Bošnjaci pravoslavne vjeroispovijesti ili pak, manjim dijelom, Bosanski Vlasi. Nažalost, imamo situaciju da su nekadašnji Bošnjaci pravoslavne vjeroispovijesti (tj. prisilno pokršteni heretički Bošnjaci) zaboravili, ili pak dobrovoljno odbacili u zaborav svoju pradjedovsku bošnjačku (i dijelom vlašku) pripadnost, te se uklopili u tuđi nacionalni okvir-navodi akademik Filipović.

ADEMIK MUHAMED FILIPOVIĆ

Avdo Huseinović

etto.ba